journal intime #83

jt93 – et il en isolait six – SCHE PEN

In de psychologie, en ook in haar moeder de filosofie, ressorteert men vaak tot het catalogiseren van de concepten, (fictieve, abstracte) dingen die men kan benoemen, zodat men toch een schijn van wetenschappelijkheid op de glanzende bladspiegel kan toveren.

Overal in de menselijke bedrijvigheden is het opsommen een aanbevolen beheersingsstrategie, een ‘best practice‘. Méér controle krijgt men daardoor niet dadelijk over het verloop van de gebeurtenissen, maar men kan dan toch al met stelligheid aantonen in welke sector, welke categorie het mis ging, welk onderdeel van het systeem het liet afweten. De indexatie in conjunctie met de profilering van de individuen wordt zo een vlijmscherp instrument van de politieke macht. De DSM is een boek, maar als programma werkt het louter op profilering en indexatie. Facebook is een zgn. ‘sociale netwerk applicatie’, maar als programma doet het niets anders dan mensen indexeren en profileren in functie van de commerciële exploitatie ervan.

Een opvallend gegeven daarbij is dat men vlugger geneigd zal zijn de zelf verzonnen opdeling tot een even aantal te beperken. Die voorkeur voor het even getal lijkt sterk op een culturele bepaling, want in het oude India heb je veel vaker oneven elementen in dat soort ideële opsomming. Bij ons, in het Westen, zal men veel sneller spreken van 4 basisemoties, of 6 of 8 maar zelden hoor je een psycholoog het hebben over de 5, 7 of 9 kernemoties.

Toen ik het rampzalige plan opvatte om met de Kathedraal de negatieve emoties als kennisverwervingsmodaliteiten te gaan onderzoeken, heb ik daar even bij stil gestaan en ik ontdekte dat het gewoon veel simpeler is om een cirkel in pare gelijke delen op te delen dan in onpare. Ik ben legendarisch slecht met getallen, dus ik weet nog steeds niet echt goed hoe je een cirkel makkelijk in 5 gelijke delen kan opdelen, terwijl ik die met passer en lat in een oogwenk in 2,4,6 of 8 heb opgedeeld. Als je dan het schematiseren en het tekenen van diagrammen een voorname plaats toekent in je toolbox, is de keuze voor het pare getal al gauw een onbewuste reflex, de weg van de minste weerstand. Het humane denken is nu eenmaal het denken van een gewoontedier.

En de humane theorievorming is sowieso veel vaker afhankelijk van dat soort contingenties dan men wil toegeven. Niets is zo bepalend hier als de fatale combinatie van onze ijdelheid en onze gemakzucht. Dat en de combinatie van moedwil en misverstand zoals W. F. Hermans die met veel verve beschreef.

Kijk: ik stop al met zoeken omdat ik twee nette koppeltjes heb, en een glanzende combine van vier boosdoeners: ijdelheid, gemakzucht, moedwil en misverstand. Waarom doe ik daar hier nu niet bijvoorbeeld ‘gulzigheid’ of ‘mateloosheid’ bij? Iemand als Georges Bataille, wiens werk ik erg bewonder voor het weinige dat ik ervan las, zou dat vast onderschrijven. Het zal mij leren, zeg ik maar, rood als een kreeft van mateloze schaamte.

Vaak eerder arbitrair dus, die indelingen. Waarom iets wel en in andere gevallen niet tot een autonome categorie wordt gerekend, heeft veelal slechts een heel dunne rationele verantwoording.

Het is daarom misschien dat mijn aandacht geheel intuïtief gewekt wordt door iemand die dan wel eens een oneven aantal van zelfverzonnen categorieën naar voren schuift.
Van de zes modaliteiten van de ‘Gestaltung’ bij Hans Prinzhorn neem ik graag notie, maar toen Jean Oury mij vanochtend het pentagram van de pathos van Viktor von Weiszacker in de schoot wierp, was ik meteen vertrokken voor een lees- en doorklik-queeste die geheel mijn dagschema overhoop haalde, zodat ik nu pas, net voor het avondjournaal, nog aan het ochtendwerk moet beginnen.

Maar ik wil mij op zulk een labiele, aanvechtbare ondergrond niet laten kennen als een irrationeel voortrekker van het Onpare in de ‘Spaltung‘ van het Werkelijke, stel je voor, dus ik som beide indelingen hier op, in de hoop ook dat ik daar zelf iets van ga onthouden, want niets imponeert meer in een conversatie dan het moeiteloos citeren van een categorisatie die meer dan vier elementen bevat. Tja, die ijdelheid van mij, pfieuw.
Elkwegs, hier gaan we.

de 6 driften van Hans

De 6 ‘Trieben’ van de ‘Gestaltung‘ van Hans Prinzhorn (we waren die naam al ’s tegen gekomen bij de Klee-lezing) betreft de wijze waarop zijn patiënten hun creativiteit beleven. Wij zouden voor het Duitse ‘Trieben’ spreken van ‘driften’, ‘neigingen’ of ‘aandrang’.
Oury zegt daarover dat de ‘Trieb‘ bij Prinzhorn vager is dan bij Freud: ‘il s’ agit d’une sorte d’ énergie primitive’.

Ik dacht daarbij aan de ‘propulsje‘ in de Vlaamse versie van Chicken Run, een film waar ik met mijn kinders ontieglijk veel plezier heb beleefd, maar, om ernstig te blijven: het betreft de krachten die ons voortdrijven, ons motiveren en onze handelingen bepalen. Ik som de ‘Zes Trieben van Hans’ hier op, studeer maar mee met mij. U en ik, wij gaan in onze creativiteit vaak heftig te keer voortgedreven door een drang, een energieke hang naar:

1. decoratie
2. ordening
3. imitatie
4. vorming, manifestatie
5. symboliek
6. spel

Wat je hier en vaak gaat zien bij een paar aantal van dergelijke categorieën is dat er altijd wel 1 is die een ietsje uit de toon valt, of waarvan de uitleg maar heel vaagjes is. Vaak is dat zwakke zusje ook maar een flauwe parafrase van de functie van het hoofdbegrip zelf, hier het vierde item: de ‘vorming, manifestatie’.

de 5 modaliteiten van Viktor

Veel solider lijken ons de vijf modaliteiten van de Pathos in de Pathosofie van Viktor von Weizsäcker, en die passen netjes bij de vijf modale werkwoorden in het Duits.

Nu, in de taal zelf – als ik die vanuit mijn panentheïstisch pseudo-Taoïsme voor een keer zou mogen verhelderend omschrijven als een meta-individueel en historisch devolutief psychisme, zonder meteen voor neonazi gehouden te worden – hou je sowieso enkel over wat er echt nodig is om duidelijk te zijn. Want zo werkt de differentie in de betekenisvorming nu eenmaal: de taal zuivert zichzelf in het gebruik van haar sprekers van al het overtollige in de benamingen omdat de sprekers van de taal dat niet (langer) nodig hebben om zich kenbaar te maken. Maar goed, hier zijn de ‘Vijf Modaliteiten van Viktor’. U en ik, wij doen wat we doen omdat we het

1. ‘durfen’ – mogen
2. ‘mussen’ – moeten, verplichting onder interne morele dwang
3. ‘sollen’ – zullen, verplichting onder externe dwang
4. ‘sollen’ – willen
5. ‘können’ – kunnen

Het zou heel interessant zijn om de verschillende lexicale toewijzing van die modaliteiten in de diverse talen te onderzoeken, maar dat soort onderzoek is vooralsnog beveiligd met een taboe omdat het geurt naar speuren naar een ‘volksaard’ en het in die zin ook misbruikt kan worden om daarin dan beoordelings-classificaties aan te brengen. We zijn daar naar mijn verder geheel onbeduidende mening met z’n allen ook niet klaar voor, dat kan pas als onze collectieve nijd tot een aanvaardbaar en werkbaar niveau bedwongen is. En dat noodlottige peil zie ik daarbuiten helaas enkel stijgen…

Alleszins, we dienen te erkennen: deze vijf modaliteiten vangen inderdaad in het dagelijkse leven alle vragen op wanneer wij ons gedrag willen analyseren of organiseren. Op elk moment, in elke situatie, wanneer je je afvraagt of iets wel of niet zou gaan doen, haal je het lijstje van Viktor erbij. Mag dat wel, wat ik wil doen? Zou ik het behoren te doen, om eerlijk en consequent te blijven met mijzelf? Word ik er sowieso niet toe verplicht? Wil ik dat eigenlijk wel doen, is mijn motivatie om het vol te houden wel groot genoeg? En tenslotte: kan ik dat wel, heb ik daarvoor wel de nodige capaciteiten?

Stuk voor stuk betere vragen dan eender welke waarom-vraag. Leve Viktor! Een gezond mentaal leven is dan letterlijk dat je weet waar je staat, dat je zonder al te veel kopzorgen weet wat je mag, wat je moet (2x), wat je wil en wat je kan. Rust noemt men dat, peis en vrede in het hoofd.

Ik voeg daar dan, in mijn al te gulzige streven naar meerwaarde en als volleerd ideoloog van mijn fictieve Kathedraal aan toe: ware rust vindt het humane bewustzijn pas bij de afwezigheid van de noodzaak aan een ego, bij de stilte van het ‘ik’.

Dan pas word je deelachtig aan de vanzelfsprekende ervaring van het Gebeuren. Dan pas ben je klaar voor de Neo-Kathedraalse Oplossing van Alles en Daar Voorbij: de Dissolutie van het Ik. Wanneer je niets moet (2x), niets wil, niets kan en niets mag en alles gewoon vanzelf gebeurt. Wanneer je heel die drang naar indexatie en profilering achter je kan laten, voorbij de beklemmende angsten en de lusten, in de overgave aan het Moment.

Het is een gezegende staat waarvan ik uit eerder stommelings bereikte ervaring weet dat ze binnen ieders bereik valt, maar het vergt heel wat matiging en discipline om er een gewoonte van te maken, om die weg naar de gewoonte te betreden tot het geen weg meer is, om zonder een gevoel van opgave van die hemelse gave te kunnen genieten.

de
Neue Kathedrale des erotischen Elends
wil onafhankelijk blijven publiceren, zónder subsidie of commerciële sponsors
en dus ook zónder (al dan niet verdoken) exploitatie van gebruikersdata
en geheel vrij van reclame.

steun de NKdeE en de Vrije Lyriek
en koop een Radio Klebnikov CD op BANDCAMP: