<<< over asemische schriftuur (1)
over asemische schriftuur (3) >>>
Spelen dat het donker wordt
Literaire spelletjes met de codering van onze taal, met het, in ons geval, alfabetische schrift waarmee we schrijven en weer lezen kunnen, zijn van alle tijden. Je hoeft bv. niet te wachten tot ‘ De Verdwijning’ van Georges Perec om literaire teksten te vinden die, enkel omdat het kán, één bepaalde letter weigeren te gebruiken. Al in de vijfde eeuw schreef de Egyptenaar Tryphiodorus in het Grieks een lipogrammatische Odyssee waarbij hij in elk van de 24 zangen één letter niet gebruikte. De Romein Nestor de Laranda had hem dat op het einde van de tweede eeuw al voorgedaan in een lipogrammatische Ilias. De literatuur, de traditie van de creatieve schriftuur is zich altijd al bewust geweest van de techniciteit van de taal. Meer nog, deze spelletjes met de codering van het schrift zelf zijn een soort van wildgroei van de drang tot literaire overcodering. ‘Schoonschrijverij’ is eeuwenlang per definitie een schriftuur die zich houdt aan zelf verzonnen of overgeleverde regels die de code van het schrift nog eens onderwerpen aan een extra laag van codering. Op die manier wordt de indruk versterkt van een stabiel literair object, en wordt er tegemoet gekomen aan de fixatiedrang die inherent is aan de menselijke drang om te willen vatten, be-grijpen. Om, in het geval van de literatuur, de schoonheid in een soort ideële stilstand te dwingen in een talig object dat de stroom van de realiteit en van het ‘normale’ taalgebruik daarin overstijgt.
Christian Dotremont – Encrénom de diable – 1967
Raymond Queneau en zijn medestanders in de voornamelijk Franse Oulipo-beweging voerden deze surcodering van de (literaire) taal echter op tot daar waar de betekenis zelf in het gedrang komt. Onder invloed van de opkomst van het cybernetische denken komen de mechanismen van de fixeringsdrang van het literaire spel bloot te liggen en worden ze de input voor een grote literaire machine, die met steeds meer inventieve regels zicht verschaffen op het voorheen onvermoede rijk van de potentiële literatuur. Het spel en de regels ervan wordt belangrijker dan de gegenereerde inhoud, de individualiteit van de auteur gaat op in de boven-individuele machinatie als voorafschaduwing van het huidig bestel waar elke activiteit onderhevig is aan de wetmatigheden van de code. De betekenis, het semantische wordt dan en daar al herschreven als alles wat middels een coderingssysteem gegenereerd kan worden, lang voordat Flarf-poëten het literair betekenisvolle uitbreiden met dat wat een zoekmachine bij een bepaalde input aan resultaten genereert.
De ‘crisis’ in de literaire machine uit zich verder in een verzet tegen de overlevering. Het verhaal is bekend. Bij ons verwerpt de atonale poëzie elk literair stramien ten gerieve van het experiment. Klankdichters storten zich op wat er zich onder de gerieflijke orde van het schrift beweegt, de klank wordt herontdekt als het onderbewuste van de taal, een surreëel bevreemdend rijk, waarin vele irrationele, maar toch bespeelbare ‘betekenissen’ rondwaren als energetische vectoren, spookachtige intentionaliteiten. Het post-modernisme dwingt bij gebrek aan enige denkbare finaliteit, de premisse van het failliete Modernisme, elke literaire pose in een cynisch-ironische lachkramp, de auteur staat ontdaan van de huid van de schoonheid als een bloedend rund te brullen voor de holle spiegel van het in afgrijzen weghollende publiek (een visioen ons bezorgd door Peter Verhelst, ik denk in Otto, of Master, ik moet het nakijken).
Maar dan, als je denkt dat we het ergste wel gehad hebben, komt de algehele economische neerval. Het literaire bestel, al decennia lang kunstmatig in stand gehouden door middel van een zichzelf corrumperend subsidiestelsel, smelt weg, stort in als een ijsberg verdwaald voor de kusten van Benidorm. De opkomst van het internet maakt kostelijke uitgaven van marginaal verspreide drukwerken principieel overbodig. Wie teksten verspreid wil zien, moet maar een blog openen, het kan allemaal nagenoeg gratis (enkel voor de apparatuur en de toegang tot het net dien je te betalen, maar zelfs daar kan je indien nodig kosteloos aan geraken). Jarenlang kijkt de gevestigde literaire elite neer op het rapalje in de goot van hun grote Literatuur, op internet. Tot de geldkranen dicht gaan en zij zelf in die goot belanden. De verlieslatende literaire uitgaven die voorheen door de nu noodlijdende uitgeverijen nog aanzien werden als prestigieuze uithangbordjes, worden allengs onderworpen aan steeds striktere selectiecriteria die resulteren in een amorfe productie, literair infotainment, zoutloze uitwassen van wat politici nog durven promoten als ‘culturele industrie’. Poëzie verdwijnt uit de kranten, literaire beschouwingen, kritieken en recensies worden gebundeld in een wekelijkse bijdrage, tweewekelijks, maandelijks, geschrapt.
Henri Michaux
Het cynisme neemt ongeziene vormen aan. Universiteiten belonen de beste managers die middels moordende objectieven uit de paranoïde menswetenschappers onder de academici nog verkoopbare onderwijsproducten weten te murwen. Eeuwenoude bibliotheken zijn assets bij het weerstaan van een agressief overnamebod waar vele bedrijfswinsten dreigen verloren te gaan. Maatschappelijk gezien is de eens zo geroemde dichter, de o zo verre nazaat van Dante, Poesjkin en Shakespeare, alle emancipatiebewegingen ten spijt, lager in aanzien dan een criminele, drugsverslaafde, gehandicapte, schizofrene en lesbische prostituee van vreemde origine. Enkele jongeren gaan, geïnspireerd door een dusdanig belabberde vorm van retoriek, een van lagere sentimenten doorschoten taalgebruik dat zelfs een slaaf in het oude Rome niet over zijn lippen zou krijgen, als protest enkele weken kamperen op de onbewoonde straten van Wall Street, een niet eens zo belangrijk dataverwerkingsknooppunt van het Alziende Kapitaal.
Iemand grinnikt achter een gesloten raam, herinnert zich hoe hij vroeger speelde dat het donker werd. Tot het donker werd.
Jean Dubuffet – Logologie – 1967
