Pavel Filonov (1883 -1941) was een tijdgenoot, vriend en medestander van Chlebnikov. Zijn werk werd jarenlang door het Sovjet regime verboden. Pas in 1990 kwam het echt in de openbaarheid door een tentoonstelling in Parijs. Het wordt nog steeds grotendeels genegeerd door de kunstindustrie, je vind er hier niet vlug wat van of over.
Chlebnikov beweerde dat je gedichten diende te schrijven volgens de wetten van Darwin, Filonov was voorstander van een analytische manier van schilderen waarbij het werk diende te groeien: de kunstenaar begeleidt het groeiproces naar een ‘zuiver evoluerende vorm’. Filonov probeert uit het levensproces en uit de natuur de methoden te abstraheren waarop die natuur ‘werkt’ en wil zijn kunstwerken op soortgelijke, methodische wijze laten groeien.
Chlebnikov ‘herkende’ zijn idiosyncratische getallenleer in de schilderprocessen van Filonov, die er niet voor terugschrok een werk waar hij dagen en dagen intensief aan werkte op een ochtend te overschilderen met iets geheel nieuws, omdat het voorafgaande was uitgewerkt. Filonov schilderde dan ook niet een beeltenis van de lente maar de ‘formule van de lente’ een explosief soort algoritme dat aan de cellulaire automata van Wolfram doet denken.
Filonov denkt dan ook in ‘handelingseenheden’ die de atomen vormen van zijn artistieke infrastructuur, zijn atomische en generatief verderwoekerende stijl oogt dan ook heel hedendaags, je kan er met gemak een voorloper van de huidige generatieve, software-gestuurde ‘wetenschappelijke’ kunst of de bio-kunstgroei van Eduardo Kak in herkennen. Zijn figuratie ontstaat als het ware ‘vanzelf’ op het einde van een minutieus schilderkunstig proces, dat vaak op evidente wijze herleidbaar is tot een algoritmisch bepaalde reeks van die handelingseenheden.
Qua historisch-filosofische tijdslijn is de door Filonov ontwikkelde ‘organische’ terminologie belangrijk waarmee hij van leer trekt tegen het als ‘gemechaniseerd’ ervaren kubisme. Je kan dat quasi onmiddelijk linken met de ideeën van D.H. Lawrence of van iemand als Henri Bergson, een denker die van cruciaal belang is voor elk deleuziaans systeem zoals we dat heden kennen. Het verdere doordenken van Deleuze, de deconstructie van die ‘organische’ realiteit tot een diepere wordingsleer, is een mogelijke kritiek, of, positief, een uitbreiding, een verdere groei van dit soort systematiek. Ook het denken van Chlebnikov kan in onze context een patch gebruiken, al was het alleen maar omdat onze troebele kijk een reducerende klaarheid nodig heeft. Die veruitwendiging achteraf is immers slechts dat: een vertaling naar een oppervlakkige
Het schilderkunstig systeem dat Filonov ontwikkelt is immers in alles te vergelijken met de manier waarop Chlebnikov de futuristische transrationele taal (zaoem) benadert: niet volgens de eerder intuitieve, dadaïstische aanpak van Majakovski of Kroetsjonich die eerder de volledige ‘vrijheid’ & de contestatie van het spel opzoekt, maar systematisch, constructief, met een heel hedendaagse verderzetting van de wetenschappelijke ernst in gebieden waar de ratio traditioneel niet geduld wordt.
Bij beiden is er dus sprake van een doorgedreven coderingsactiviteit binnen een terrein waar voorheen enkel romantieke rijmdwang & kwijlzuchtig sentimentenrot overvloedig uit de pennen of van de kwasten gutste.
Het is vanuit zo´n historische benadering aanvankelijk effen aangenaam om te fantaseren waar deze beide grootheden zouden uitgekomen zijn, mochten zij beiden niet zo jong zijn gestorven, Chlebnikov in 1922 al aan algehele uitputting, Filonov stierf in 1941 de hongerdood tijdens de meedogenloze Slag om Leningrad. Daarna kijk je naar wat er wél rest aan sporen, ondanks de sovjet-repressie, en dan val je pas echt van de ene verbazing in de andere.
Meer info over Filonov en enkele reproducties vind je (in het Nederlands) in:
Jevgenij F. Kovtoen : Russische Avant-Garde. Chlebnikov en zijn tijdgenoten Malevitsj Filonov Tatlin Mitoeritsj. ISBN 90 6611 1534)
Informatie in het Engels:
- Filonov in Wikipedia (engels): http://en.wikipedia.org/wiki/Pavel_Filonov
- e-gallery met schilderwerk van Filonov: http://www.abcgallery.com/F/filonov/filonov.html
- over zijn analytische kunstbeschouwing; http://www.rollins.edu/Foreign_Lang/Russian/filonov.html
